ΜΜΕ και Μετακινούμενοι Πληθυσμοί

Στο περασμένο μάθημα, ασχοληθήκαμε με την αναπαράσταση των μετακινούμενων πληθυσμών μέσω των ΜΜΕ. Επίσης, σκιαγραφήσαμε ομαδικά τα πρόσωπα των μεταναστών και των προσφύγων στην Ελλάδα (π.χ: μιλήσαμε για Ρωσίδα/ στο ρόλο της Μαρούσκα, Κώστα Σόμμερ/ στον ρόλο του αλβανού εργάτη στο σίριαλ “Η αγάπη ήρθε από μακριά” ή τον Αφρικανό Ντίντι/ στο σίριαλ “Μαρία η Άσχημη” κ.λ.π). Αυτή την εβδομάδα, μου αναθέσανε να παρουσιάσω τους μετακινούμενους πληθυσμούς μέσα από τις ελληνικές εφημερίδες οι οποίες κυκλοφόρησαν μεταξύ 27 Οκτωβρίου - 5 Νοεμβρίου με θεματολογία την τελευταία κρίση στο Κονγκό.

Στην συνέχεια, ο σκοπός μου είναι να αναλύσω σε πιο βαθμό, επηρεάζουν και επηρεάζονται από στερεότυπα οι μετακινούμενοι πληθυσμοί και τι αντίκτυπο έχουν στις κοινωνίες υποδοχής; Η παρουσίαση θα γίνει μέσα από δύο πολιτικές εφημερίδες και μια ηλεκτρονική σελίδα. Ως βάση είχα α) την Αθηναϊκή εφημερίδα "Η Καθημερινή" με άρθρα “Πρωτοβουλία από την Ε.Ε. για το Κονγκό” και “Αντάρτες εκδίωξαν 50.000 πρόσφυγες στο Κονγκό” που δημοσιεύθηκαν τη 31/10/2008 και β) την εφημερίδα "Ριζοσπάστης" του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, με το άρθρο ”Ο τεράστιος ορυκτός πλούτος «πυροδοτεί»” που δημοσιεύθηκε τη Κυριακή 02/11/2008 και γ) την ηλεκτρονική σελίδα των «Γιατρών Χωρίς Σύνορα» οι οποίοι δημοσίευσαν την 11/11/08, το άρθρο “ΛΔ Κονγκό: Οι ΓΧΣ συνεχίζουμε να παρέχουμε βοήθεια στους κατοίκους του βόρειου Κίβου” ως δική μου πρωτοβουλία για μια καλύτερη ανάλυση.
Προτίμησα τις δύο συγκεκριμένες εφημερίδες λόγω ότι, παρόλο που έχουν το ίδιο κοινό θέμα, παρουσιάζουν δυο διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η πρώτη εφημερίδα, δίνει έμφαση στις πολιτικές αλληλοκατηγορίες και στην πρόσφατη παραβίαση των συνόρων Κονγκό/ Ρουάντα, ενώ η δεύτερη εφημερίδα, εστιάζεται στον ορυκτό πλούτο και στην εκμετάλλευση των συμφερόντων. Η εφημερίδα Ριζοσπάστης με εντυπωσιάσε στην αρχή του άρθρου με την εξής ερώτηση: «Πόσο καιρό θέλει μία είδηση απ' την Κεντρική Αφρική να φθάσει στις τηλεοπτικές οθόνες των μεγάλων ειδησεογραφικών δικτύων; Περίπου...δύο με τρεις μήνες! Από τον περασμένο Αύγουστο άρχισαν να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους εκατοντάδες χιλιάδες Κονγκολέζοι λόγω συγκρούσεων στην περιοχή Γκόμα. Δυο με τρεις μήνες χρειάστηκαν τα μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα «ενημέρωσης» για να αναδείξουν έστω και για μερικά δευτερόλεπτα την περίπτωση της ανάφλεξης των συγκρούσεων στο ανατολικό τμήμα της ΛΔ Κονγκό» Προσωπικά, αν δεν είχα διαβάσει αυτό το κομμάτι, θα νόμιζα πραγματικά ότι πρόκειται για μια πολύ πρόσφατη είδηση. Η καθε εφημερίδα και κάθε ηλεκτρονικό τόπο ξεχωριστά, μας παρουσιάζει το θέμα της κρίσης ανάλογα με την δική της πολιτικη που ακολουθεί, είτε αυτό αφορα το πολιτικοοικονομικό πλαίσο, είτε το ιατρικό πλαίσιο.
Στην αναπαράσταση των πληθυσμών, διακρίνω κάποιες αντιθέσεις: «εμείς»/μαύροι/κατώτεροι λόγω ότι ο πληθυσμός του Κονγκό είναι αμόρφωτος, δεν έχουν σχολεία στην περιοχή επομένως, ούτε εκπαιδευτική μόρφωση, ούτε καινούριες ιδέες, ο λόγος τους δεν ακούγεται, ενώ οι «Άλλοι»/λευκοί/ανώτεροι οι Εξωτερικοί Υπουργοί της Ε.Ε, ΗΠΑ, Αγγλία, έχουν το κύρος, ο λόγος τους μετράει, επομένως ειναι αυτοί που έχουν την εξουσία στα χέρια και αυτοί που μπορούν να προτείνουν λύσεις στα προβλήματά των Κονγκολέζων που έχουν να κάνουν με τις βασικές ανάγκες για νερό, τροφή και φάρμακα. Από την άλλη, «εμείς» είμαστε αυτοί που έχουμε εθνικιστικές ανισότητες και βιώνουμε τη κρίση, αναγκαζόμαστε να εγκαταλείψουμε τα σπίτια μας και να κρυβόμαστε στα δάση για να αποφύγουμε τις μάχες μεταξύ των δυνάμεων των ανταρτών και των κυβερνητικών στρατευμάτων.

Οι φωνές των προσφύγων δεν ακούγονται στις αναπαράστασεις των ΜΜΕ με λόγια, άλλα με πράξεις. Παρουσιάζουν το μίσος που έχουν προς την στρατιά των κυανόκρανων μέσα απο ενδεικτικες επιθέσεις με πέτρες που εξαπέλυσαν κατά παραρτήματος των γραφίων του ΟΗΕ στην Γκόμα. Υποτίθεται ότι οι κυανόκρανοι βρίσκονται στην περιοχή για την προστασία Κογκολέζον και όχι για τις πράξεις διαφοράς, απάθειας ή επίδειξεις δύναμης εκ του ασφαλούς. Όσον αφορά τις εθνικές αντιθέσεις, παραδείγματος χάρη, ο αρχηγός Λοράν Νκούντα, κατηγορεί την κυβέρνηση του Κονγκό, ότι δεν προστατεύει όπως πρέπει τη μειονότητα της φυλής των Τούτσι, την οποία ηγείται, από τους παραστρατιωτικούς της φυλής των Χούτου. Οι παραστρατιωτικοί των Χούτου, είναι αυτοί που διέφυγαν στο Κονγκό μετά τη συμμετοχή τους στη γενοκτονία το 1994 στη Ρουάντα, όπου σχεδόν μισό εκατομμύριοι άνθρωποι της φυλής των Τούτσι σφαγιάστηκαν. Έτσι, παρουσιάζεται φώβος για την εξαφάνιση ολόκληρου του έθνους της φυλής των Τούτσι. Ο αρχηγός της φυλής, για να τους προστατέψει, ισχυρίζεται ότι ο στρατός του Κονγκό συνεργάζεται μαζί με τους Χούτου της Ρουάντας, γι΄αυτό οι πρώτοι δεν προσφέρουν ασφάλεια στους Τούτσι. Οι αντάρτες επηρεαζμένοι από το στερεότυπο που έχουν για τη φυλή Χούτου- ως βάρβαροι, άγριοι και επιθετικοί, υιοθετούν στην συνέχεια αυτό το στερεότυπο του άγριου/βάρβαρου, λεηλατώντας προσφυγικούς καταυλισμούς για να επιβάλουν την εξουσία τους στην περιοχή. Η φυλή των Τούτσι, παρουσιάστηκε στα ΜΜΕ μέσα από τον πολέμαρχου Νκούντα. Ο ίδιος ως καλύτερος εκπαιδευμένος στρατιγός των ανταρτών εκπροσωπεί τους Τούτσι, κατέχει εκπαιδευτική μόρφωση και εντάσσεται σε μια ελιτ. Πιστεύω ότι πρόκειται για μια εικονική αναπαράσταση, διότι ο Νκούντα δεν υπερασπίζεται το έθνος όπως ισχυρίζεται αλλά τα συμφέροντα των αφεντικών του στη Ρουάντα για τα ορυχεία, συνεπώς είναι οικονομικός ο παράγων και όχι εθνικός.
Ο αντίκτυπος που προκύπτει από τους πρόσφατους μετακινούμενους πληθυσμούς στο Κονγκό, έχει να κάνει με το πλαίσιο της υγείας και της ιατρικής περίλθαψης. Σύμφωνα με την ανθρωπιστική οργάνωση «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» που βρίσκεται στην περιοχή του Κονγκό, αποδεικνύεται η ραγδαία εξάπλωση της παγκόσμιας επιδημία της φυματίωση προς τους ασθενείς με HIV καθώς, τα πολυανθεκτικά στελέχη της ασθένειας αυτής, ολοένα και αυξάνονται με αποτέλεσμα, οι άνθρωποι που βρίσκονται μακριά από τις μονάδες περίλθαψης υγείας, να μη μπορούν να ανταποκριθούν, αντιμετωπίζοντας τον θάνατο.

Μέσα από τις ελληνικές εφημερίδες γράφουν, ότι ο αρχηγός Νκούντα των ανταρτών Τούτσι, δήλωσε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press, ότι είναι πρόθυμος να συνομιλήσει με την κυβέρνηση του Καμπίλα για τον τερματισμό των εχθροπραξιών, εφόσον ο δεύτερος ακυρώσει τη συμφωνία που έκανε με την Κίνα για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της περιοχής με αντάλλαγμα την κατασκευή οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου. Όσον αφορά τη μεθοδολογία, βλέπουμε πως οι ελληνικές εφημερίδες για την παραγωγή του θέματος χρησιμοποιούν ακόμα και την μέθοδο της εθνογραφίας της επικοινωνιακής παραγωγής.
Στην συνέχεια να υπογραμμίσω, πως ο αρχηγός των ανταρτών Νκούντα, ακολουθεί μια συγκεκριμένη στρατηγική. Θέλει να εισακουστεί έξω από τα σύνορα, διότι δεν υπάρχει άλλο τρόπο που να μπορεί να χρησιμοποιήσει από την χώρα του. Στο Κονγκό οι τεχνολογικές εξελίξεις των ΜΜΕ δεν είναι σε μεγάλο άνοδο, οπότε ούτε υπάρχει μαγάλη ταχύτητα στις πληροφορίες που αφορά το πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό θέμα. Στο σημείο αυτό, μπορούμε να δούμε το αναπτυξιακό μοντέλο που μας προτείνει η Αναμπέλ Σ. Μοχάμμαντι, ότι η ανάπτυξη των ΜΜΕ βοηθάει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Όμως στην περίπρτωση των Κονγκολέζων, αυτο το μοδέλο απουσιάζει διότι δεν υπάρχει ανάπτυξη των ΜΜΕ και δεν υπάρχει ούτε αναπτυξή οικονομική. Το μόνο σίγουρο που υπάρχει στην συγκεκριμένη περιοχή είναι η οικονομική εκμετάλλευση, λόγω του ορυκτού πλόυτου (διαμάντια, χρυσός, κολτάνιο) από τα δυτικά και περιφερειακά συμφέροντα (τους λευκούς). Αυτή η μοιρασιά του πλούτου προκαλεί έναν καινούργιο γύρο ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Έτσι, οι πολυεθνικές εταιρίες μαζί με τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, Ε.Ε και Κίνα ανταγωνίζονται εκ νέου για τη πρόσβαση στον τεράστιο πολύτιμο αγαθό της Αφρικής, αγνοώντας την εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους που προσπαθεί να επιβιώσει στον πλανήτη εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Εν κατακλείδι, θεωρώ πως η ένταση, ο πανικός και ο φόβος στα μάτια των προσφύγων στις αποικονίσεις των άρθρων, προσδίδει στο γεγονός ότι βασίζονται στην ζωή των ανθρώπων που βιώνουν πραγματικές καταστάσεις, παρουσιάζοντάς μας μ΄αυτόν τον τρόπο ένα “εφέ πραγματικότητας”. Όμως, η κυριαρχία αυτών των οπτικών εικόνων στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, καθιστά πολύ προβληματική στην εφαρμογή της σημειωτικής, διότι το οπτικό σημείο μπορεί να μας προκαλέσει την αίσθηση κάποιου διαφορετικού νοήματος. Παραδείγματος χάρη, στην 2η εικόνα όπου παιδιά, γυναίκες και άνδρες εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, βλέπουμε έναν άνδρα να έχει αγκαλιά αντί για ένα παιδί, μια κατσίκα στο αριστερό χέρι και ένα μπετόνι στο δεξί χέρι. Το μήνυμα που εκπέμπω από την εικόνα αυτή, με πηγαίνει στην ιδέα της μυθοπλασίας. Στην 2η εικόνα δεν απεικονίζονται οι φτωχές οικογένειες που πεθαίνουν από τη πείνα κάθε μέρα όπως παρουσιάζονται στα άρθρα αλλά πρόκειται για οικογένειες που ζουν στα χωριά τους με τα διάφορα είδη ζώων που εκτρέφουν στα σπίτια τους (π.χ. κατσίκες ή κάποιες αγελάδες). Έτσι, λόγω συγκρούσεων αναγκάζονται να εγκαταλείπουν τη στέγη του σπιτιού τους παίρνοντας μαζί τους ότι μπορούν. Αυτό πιστεύω εγώ. Όσον αφορά το καπέλο τζόκεϊ που φοράει ο άνδρας στην φωτογραφία μου έκανει εντύπωση που το είχε μαζί του. Το στοιχείο αυτό, νοηματοδοτεί τη Δύση και ότι αυτός ο κάποιος που το φοράει έχει χρήματα για να ζήσει. Επομένως η εικόνα, ανάλογα με το άτομο που το βλέπει, μεταφέρει διαφορετικά νοήματα. Τι να σκεφτώ εγώ τώρα για τον άνδρα… είναι φτωχούλης ή όχι? Οι μετακινούμενοι πληθυσμοί, παρουσιάζονται απο τα ΜΜΕ ως πιο φτωχοί άνθρωποι του κόσμου, που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα σίτισης. Άρα το γραπτό κείμενο της εφημερίδας, εφιστά την προσοχή μας στη συγκεκριμένη όψη της φωτογραφίας, προτύνοντάς μας στην συνέχεια, να βρούμε μέσα σε αυτό ένα νόημα όπου δεν εξαρτάτε από την ίδια την φωτογραφία αλλά από τους γνωστικούς μας πόρους που έχουμε ως θεατές. Παραδείγματος χάρη, αν δούμε τη περίπτωση που ερμήνευσα εγώ τα παραπάνω, θα δούμε πως τα διαφορετικά άτομα βλέπουν διαφορετικά τα πράγματα.

Πηγή ηλεκτρονικού υλικού:
http://www.msf.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1921&Itemid=235

Πηγές εικώνων:
http://www.protothema.gr/content.php?id=7421

http://www2.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=4793549&publDate=2008-11-02%2000:00:00.0

http://www.protothema.gr/content.php?id=17219

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11381&subid=2&tag=8777&pubid=1796597